Đã có không ít các công trình kiến trúc đình làng cổ xưa đi vào lịch sử Việt Nam như một “nấc thang” một “dấn ấn” đặc biệt, đánh dấu sự biến động, phát triển của Việt Nam. Tuy quá trình đô thi hóa đã “xóa sổ” không ít các công trình kiến trúc cổ truyền đã có hàng trăm năm ở nước ta nói chung, và ở các vùng làng quê nông thôn nói riêng, thế nhưng, ở đâu đó, sự hiện diện này vẫn tồn tại và được giữ gìn cho đến tận ngày nay.
Trong số đó không thể không kể đến, công trình kiến trúc đình làng cổ xưa nổi tiếng bậc nhất tại TP. Bắc Ninh. Nơi đây có ngôi đình làng Đình Bảng – môt công trình được làm hoàn toàn bằng gỗ lim quý, vẫn giữ trọn vẹn những nét kiến trúc cổ cách đây hơn 300 năm.
Đã từ rất lâu, dân gian xứ Bắc đã có câu ca dao: “Thứ nhất là đình Đông Khang/ Thứ nhì đình Báng, vẻ vang đình Diềm”. Ngày nay, đình Đông Khang đã không còn, còn đình Diềm trước có năm gian, nay bị thu hẹp lại còn ba gian. Chỉ có đình Báng ( hay còn gọi là đình Đình Bảng) lại còn tương đối nguyên vẹn về mặt kết cấu.
Đình Báng được xây dựng vào những năm 1700-1736, do quan Nguyễn Thạc Lượng vốn là gốc người Đình Bảng. Sau khi từ quan, ông Lượng đã mang theo 8 bè gỗ lim già từ đất Thanh Hóa về quê hương cho xây dựng tư dinh cho dòng họ, vào khoảng năm 1686 – 1700, nhưng cho đến khi tay nghề thợ vững ông mới bắt đầu cho xây đình.
Cũng giống như nhiều đình làng truyền thống Việt Nam ( vào cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18) công trình kiến trúc đình Báng được dựng nên dưới đôi bàn tay tài hoa của những người thợ khéo léo. Kiến trúc ngôi đình thời ấy, được đánh giá là một trong những công trình bề thế nhất nơi đây. Đình có mái dài, cao, các đầu đao uốn cong vút theo lối kiến trúc cổ của cha ống, phần lợp ngói sử dụng loại ngói mũi hài dày bản, rộng khổ được ông Lượng đặt riêng trong nhiều tháng.
Trên 28 chiếc kẻ hiên là 28 đầu rồng được chăm khắc tinh xảo, mỗi đầu mang lại thể hiện một thần thái, một vẻ sinh động riêng . Có con rồng nhỏ nhắn, hai chân nắm râu mép, hình dáng ngộ nghĩnh, có con hình dáng tươi cười, hạnh phúc, có con mang nét oai phong, hùng dũng; có con lại trông giận dữ, nghiêm chỉnh, có con lại vô cùng hiền từ…
Một đầu mái của đình được chạm gỗ cầu kỳ, ngoài những hình rồng, ngôi đình còn sở hữu nhiều đường nét chạm khắc lạ mắt, tinh xảo, cuốn hút đến kỳ lạ.
Tòa đại đình được xây trên nền cao, với ba bậc đá xanh nguyên khối bao quanh. Bốn mặt bưng kín bằng ván có thể tháo mở khi cần thiết. Đại đình gồm 6 hàng chân cột cỡ lớn, và trong đó có 60 cột cái được làm hoàn toàn bằng gỗ lim quý hiếm, có đường kính từ 0,55 đến 0,65 m đặt trên đá xanh, giúp công trình thêm vững chắc, và bề thế.
Trước cửa đình là tượng hai con nghê trong tư thế chầu nhau, căng đầy sức sống với vẻ mặt sinh động. Mang đến nét cổ kính, trang trọng.
Ở chính điện là một bức cửa võng lớn, chia thành bảy lớp, chín ô theo kiểu lồng hộp được trang trí dày đặc với các chữ triện, hơn thế nữa, xung quanh là những linh vật thể hiện cho văn hóa của người Việt: các con vật như rồng, phượng, ngựa, sư tử, mây, các cây trong bộ tứ quý…đều hiện diện tại nơi đây.
Đình mang kiến trúc nhà sàn với sàn gỗ cao 0,7 m so với mặt nền gồm 6 hàng cột ngang và 10 hàng cột dọc.
Tất cả hệ cột, kèo, xà đều được chạm khắc tinh xảo, các chi tiết không hề giống nhau, mỗi thứ một vẻ. Nghệ thuật điêu khắc thể hiện xu hướng của thời điểm cuối thế kỷ 17, đầu 18 là nghệ thuật cung đình lấn át nghệ thuật dân gian. Bộc lộ rõ sự giàu có, quyền thế nơi đây.
Trên các cấu kiện đều có hình chạm khắc chữ triện, hình rồng với nhiều chủ đề khác nhau như: ngũ long tranh châu, lưỡng long vờn mây, lưỡng long chầu nhật… nghê và hoa lá…
Hình rồng chạm khắc chiếm số lượng lớn khoảng 500 hình. Bởi trong tâm thức của người Việt, người Việt vốn là con rồng cháu tiên – vì thế hình ảnh rồng mang nhiều lớp nghĩa, khồng chỉ biểu hiện cho mây, mưa và ước vọng mùa màng tốt tươi mà còn biểu hiện cho uy quyền, hình ảnh của bậc đế vương… đặt ở đình càng tăng thêm phần vị thế của Thành hoàng làng. Theo các cụ cao niên trong làng, đình Đình Bảng có tất cả 28 kiểu chạm khắc bộ long và hàng chục kiểu chạm khắc bộ ly, quy, phượng, không một bộ nào giống nhau về hình thể cũng như kích cỡ.
Đình làng Đình Bảng nổi tiếng với kiến trúc đình làng độc đáo bậc nhất Việt Nam. Qua thời gian, lịch sử, cũng như chiến tranh, ngôi đình nổi tiếng cũng bị hư hỏng đôi chút, nhưng đã được tôn tạo và vẫn giữ được trọn vẹn vẻ ban đầu, bởi đó là niềm tự hào của người dân Kinh Bắc.